Strijdigheid met de voorschriften hoeft geen showstopper te zijn – als je de afwijking vraagt.

Gepubliceerd op 17/05/2025

De Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening (VCRO) biedt tal van mogelijkheden om af te wijken van stedenbouwkundige voorschriften. Maar vergis je niet: afwijkingen zijn geen automatisme. Sinds 20 juli 2024 is het wettelijk verplicht dat een aanvrager een afwijking expliciet aanvraagt én motiveert. Zonder zo’n gemotiveerd verzoek, zal er geen afwijking kunnen vergund worden wat vaak een gemiste kans is.

Anders gezegd: wie ruimte wil creëren binnen het recht, moet die zelf claimen. En dat vergt kennis van zaken.


🎯 Wat zijn de afwijkingsmogelijkheden?

De afwijkingsmogelijkheden zijn verspreid over verschillende bepalingen, elk met een eigen toepassingsvoorwaarde. Een overzicht van de in de praktijk meest relevante bepalingen:

1. Beperkte afwijkingen (art. 4.4.1 VCRO)

Bijvoorbeeld op inplanting, dakvorm, materialen of perceelsafmetingen – maar niet op bestemming, bouwlagen of vloerindex. Enkel toegelaten indien de afwijking beperkt is en geen afbreuk doet aan de essentie van het plan.

2. De afwerkingsregel (art. 4.4.3 VCRO)

Voor percelen in woonreservegebied, wanneer wordt gebouwd tegen een bestaande wachtmuur. Enkel van toepassing mits strikte volumebeperking (max. 1.000 m³) én aansluiting op de bestaande bebouwing.

3. Afwijking voor beschermde monumenten (art. 4.4.6 VCRO)

Specifiek voor handelingen aan beschermde goederen of panden binnen een beschermd stads- of dorpsgezicht. Indien nodig voor behoud, herstel of functiewijziging, kan afgeweken worden van voorschriften in functie van de erfgoedwaarde.

4. Zonevreemde erfgoedpanden (art. 10 Zonevreemde Functiewijzigingsbesluit)

Ook voor geïnventariseerde zonevreemde gebouwen is een afwijking mogelijk. Een functiewijziging mag toegestaan worden wanneer deze het behoud van het gebouw ondersteunt.

🏛️ Deze regeling geldt dus ook voor niet-beschermde maar wel waardevolle gebouwen uit de inventaris.

Er zijn dus meer mogelijkheden voor beschermde en geïnventariseerde gebouwen dan doorgaans gedacht wordt.

5. Afwijking van oude verkavelingsvoorschriften (art. 4.4.8 VCRO)

Voorschriften van verkavelingen ouder dan 15 jaar kunnen buiten toepassing worden verklaard, op voorwaarde dat het aangevraagde niet strijdig is met een goede ruimtelijke ordening.

6. Gemeentelijke BPA’s en RUP’s ouder dan 15 jaar (art. 4.4.8/1 VCRO)

Afwijkingen op oude gemeentelijke plannen zijn mogelijk wanneer de aanvraag niet strijdig is met de algemene uitwerking van het plan. Dit vereist een motiveringsplicht op planniveau, niet louter op perceelsniveau.

7. Gemeentelijke stedenbouwkundige verordeningen bevatten vaak zelf afwijkingsmogelijkheden. Voor zover aan de in de verordening opgesomde voorwaarden is voldaan, wordt de aanvraag niet beschouwd als strijdig met het voorschrift. Die afwijking gebeurt dan binnen de contouren van de verordening zelf, zonder toepassing van art. 4.4.1 VCRO.


🧠 Strategisch belang: motiveren is de sleutel

De rode draad door alle bepalingen? Afwijkingen zijn toelaatbaar maar nooit automatisch. Enkel wie een afwijking duidelijk aanvraagt én juridisch onderbouwt, kan ze benutten. De overheid hoeft bij gebrek aan gemotiveerde vraag zelfs geen onderzoek te voeren.

Jurisens zorgt voor:

  • het opsporen van afwijkingskansen in jouw project;
  • een sluitende motivering in je aanvraagdossier;

ondersteuning bij betwisting of beroep.

Zit je met een stedenbouwkundig vraagstuk?
Neem contact op met Jurisens.be voor deskundig advies.